CHỌI CHỮ

Chọi Chữ 

QÚY THỂ 

Hồi lớp đệ thất (lớp sáu) học sinh chúng tôi có  trò chơi lúc đầu gọi là  trò làm tự điển, sau gọi là  “chọi chữ”. Trò này lấy chữ  mà chơi, ai nhiều chữ  nấy thắng. Cách chơi khá  đơn giản. Cứ đề ra chữ  nào đó mối đứa lấy giấy bút ra kê, xong đếm lại, ai nhiều hơn sẽ thắng. Ví dụ: Lấy chữ “cà”

-Cà  phê, cà ri, cà rà  , cà rá, cà cuống, cà  rốt, cà sa, cà rỡn, cà  nhắt, cà khịa, cà mèn…  cà riềng tỏi, cà kê  dê ngỗng, cà lăm cà  lặp, cà răng căng tai…

Tôi có thằng bạn tên Đạo, thằng này có  biệt tài chọi chữ. Lần nào chơi nó cũng thắng, Nó có những từ rất đặc biệt, có khi người khác cãi, nó đem  từ điển tới, ai cũng chịu. Nó có một chữ “cà” hết sức lạ lùng là “cà ràng”. Từ điển lớn và mới nhất mới thấy ghi từ này: Đó là thứ lò đất nung dùng trên ghe thuyền ở vùng đồng bằng sông Cửu Long. Lò gồm ba ông táo nhỏ gắn trên  cái đế bằng đất nung. Miền Nam có thành ngữ cà rang cà đụng. Thằng Đạo có vốn từ giàu  chẳng ai bằng. Từ ngữ ba miền, mới cũ nó đều thông.

Trò    chọi chữ  khởi  đi từ lớp tôi  lan sang những lớp khác.  Thế là mỗi lớp thành lập đội tuyển chọi chữ. Đội tưởng có ba thành viên. Năm ấy Đạo, Lê và tôi được cả lớp tín nhiệm cử đi thi đấu với lớp ngũ bốn, nghĩa là lớn hơn lớp tôi hai năm. Đây là cuộc thi không cân sức thế nhưng đội tuyển lớp tôi đã thắng.

Muốn chọi chữ giỏi phải có  chữ nhiều. Có vốn từ  phong phú, mà vốn từ  chính là vốn sống. Chúng tôi những cậu bé  mười lắm vốn sống chưa  đựng đầy chiếc túi nhỏ, lấy chữ  đâu mà chọi. Hồi đó nhà  tôi có quyển Từ điển tiếng Việt của Hội Khai Trí Tiến Đức. Quyển  sách bọc bìa vải đen, khổ to và dày, ôm không nổi, làm sao học cho hết? Thằng Đạo bày : “tìm chữ lạ mà học” Ôi không biết bao nhiêu chữ nghĩa làm sao học. Tuy chỉ mới lớp sáu nhưng  trình độ học sinh thời đó đã khá nên chúng tôi biết liệt kê theo cách các nhà làm từ điển, theo A,B,C…

Học sinh thời nào cũng có nhiều trò  chơi, hầu hết những trò  chơi đó đều bị  thầy cô và nhà  trường cấm. Tiếng trò  chọi chữ là trò  chơi trí tuệ, có lợi cho môn văn và  nhất là lại có cái lợi thiết thực khi chơi trò  này trong lớp bớt náo loạn ồn ào nên được nhà trường khuyến khích.

Thường vào cuối tháng năm đầu tháng sáu, khi kỳ  thi đệ nhị  tam cá  nguyệt (học kỳ 2)  đã xong, không khí học tập có  phần uể oải, lơ là, thầy cô  cũng nới tay, đó là lúc trò  chọi chữ nở rộ. Chiều hôm  ấy học sinh tổ chức cuộc thi chung kết chọi chữ giữa lớp Thất Ba đấu với  Ngũ bốn. Chữ bốc thăm đem ra chọi là chữ “Ăn”, một chữ rất giàu có của tiếng Việt:

-Ăn thề,  ăn vạ, ăn gian, ăn mày, ăn xin, ăn hiếp, ăn sương…  ăn xổi ở thì,  ăn tươi nuốt sống, ăn vóc học hay, ăn mặn nói ngay, ăn xem nồi, ăn không ngồi rồi, ăn nên làm ra…

Đội thất ba thắng đội ngũ bốn nhờ có ba chữ  ăn thuộc loại quái chiêu : Ăn ong ( đi tìm mật ong), ăn đàng sóng nói đàng gió (nói năng ngang ngược), An lông ở lỗ. Công đầu thuộc về thằng Đạo. Chữ nó nhiều vô số.

Tôi  đinh ninh sau này thằng Đạo thế  nào cũng làm nghề nghiệp gì  liê.n quan đến chữ nghĩa. Nó  sẽ thành nhà soạn từ  điển. Tôi tin từ điển hắn soạn ra chẳng thiếu chữ nào. Thằng  Đạo làm luận hay lắm. Bài hắn  kỳ nào cũng được thầy  đọc cho cả lớp nghe. Hắn  còn giỏi văn nghệ, làm thơ, viết báo tường. Hắn là một học sinh kiểu mẫu mà thầy cô lấy ra làm gương cho chúng tôi noi theo.

“Xã hội”  học trò chỉ có hai “giai cấp” học giỏi, học dở. Hai nhóm này chẳng cố định và cũng chẳng thấy có đấu tranh gì gay gắt cả. Tháng này học nhiều, đứng cao,  tháng sau lười biếng rơi xuống cuối sổ trở thành nhà lực sĩ đội trên  đầu bốn mươi bạn đồng lớp, thế là chuyển từ giai cấp này sang giai cấp kia.

Học xong ra đời chẳng thế. Cuộc  đời tàn nhẫn hơn. Với sự  có mặt của gia thế  nó đóng đinh số phận con người vào một vị  trí nhất định và  trừ khi có phép lạ  mới nhảy từ cấp  dưới lên cấp trên. Thế  nhưng rủi ro sơ sảy, chỉ  trong chốc lát rơi tới đáy lầm than!.

Ra  đời mỗi học sinh một hoàn cảnh. Có  kẻ học rất giàu lại chẳng ra gì. Có  đứa học dốt  kiếm  được chỗ đứng trên cao. Tôi thuộc  hạng này. Thuở còn đi học tôi học hành tầm thường thế  nhưng khi vào đời lại làm vị  quan toà xét xử và định đoạt số phận kẻ khác.

Có  lần xử án, cảnh sát lôi từ  xe  bít bùng xuống một người đàn ông đẩy hắn tới trước vành  móng ngực. Tôi ra lệnh mở còng. Trông hắn rách rưới thỉu não, tồi tệ. Hắn bị  đưa ra toà  về tội trộm. Một tên trộm hạng bét, tầm thường. Tôi  bảo hắn khai tên  họ, tuổi tác, nghề nghiệp, chỗ ở. Khi hắn ngẫng đầu lên tôi đã ngờ ngợ, nhưng chưa tin vào mắt mình. Tại sao trông hắn giống như thằng Đạo, vua chọi chữ cách đây hai mươi năm thời chúng tôi còn là học sinh ngồi chung bàn? Tuy giờ đây cuộc sống nhọc nhằn đã khiến cho hắn già cả tiều tuỵ. Tôi tự nhủ: Lẽ nào người ấy là thằng Đạo, thằng học trò thông minh học giỏi, hạnh kiểm tốt, đầy tài năng lại chịu cảnh khốn cùng đến nỗi di vào ngõ cụt như thế này? Tôi nhận ra hắn nhưng hắn vẫn chưa  ngước lên nhìn tôi. Cũng khó mà nhìn  ra tôi. Ngày trước tôi là cậu học sinh ốm o và nhỏ nhất lớp song giờ đây tôi đã trở thành vị quan toà phương phi bệ vệ, mặc áo choàng đen ngồi trên chiếc ghế uy nghi. Chung quanh tôi là một quang cảnh đầy sự tôn kính và đang làm cái công việc định  đoạt cho số phận con người nhỏ nhoi hèn mọn đang đứng trong vành móng ngựa dưới kia. Tôi hỏi:

-Tên họ?

Hắn  ngẫng lên nhìn tôi. Hình như  hắn cũng có tâm trạng như  tôi, nghĩa là lẽ nào thằng bạn ngày xưa lại là người xét xử hắn. Hắn cúi xuống, không trả lời. Tôi giục:

-Họ  và tên, khai đi!

Và  hắn ngước nhìn lên một lần nữa. Bây giờ  chẳng còn nghi ngờ gì. Chúng tôi  đã nhận ra nhau trong một tình cảnh cực kỳ  oái oăm và khó xử  cho cả hai. Tôi đùa:

-Này  “vua chọi chữ”…

Hắn hỏi:

-Cái gì? Nhái bén chàng  hiu (Biệt hiệu của tôi thời học sinh)?

Tôi nói:

-Có  một chữ rất dễ…

Hắn hỏi:

-Chữ  gì?

-Tên họ của mình…

Hắn buồn bã lắc đầu. Hình như  hắn không muốn đem cái chữ  “đạo” ra chọi với cuộc  đời, với hoàn cảnh éo le bây giờ. Hắn muốn giữ cái tên tuổi tốt đẹp đó cho quãng đời học sinh tuyệt vời ngày trước mà thôi. Tôi cố ép hắn:

-Này vua chọi chữ đừng có  giấu nữa. Lấy chữ Đạo ra chọi nhé  – và rồi tôi ứng khẩu  đọc một lô – đạo diễn, đạo sĩ, đạo đức, đạo hạnh, đạo đồng, đạo mạo…

Hắn nói:

-Thiếu hai  chữ.

-Hai chữ gì?

Hắn cười:

-Đạo chích, đạo tặc! (trộm cắp)

Hắn không xin giảm án. Hắn không chịu nhún mình. Hắn vẫn giữ được tính cách cao ngạo dễ  thương thời còn đi học. Hắn lãnh án. Đưa hai tay ra cho  người ta còng, bước ra, vừa đi vừa cười./