BÁ NHA & TỬ KỲ

Truyện Xưa Tích Cũ- Bá Nha – Tử Kỳ

Bá Nha – Tử Kỳ

Bá Nha, người đời nhà Tấn, làm quan Thượng Đại Phu . Một hôm đi sứ nước Sở trở về, đến sông Hán Dương, nhằm đêm Trung Thu trăng thanh gió mát, ông bảo quân binh dừng thuyền lại để uống rượu thưởng trăng. Trong làm có cảm hứng, Bá Nha đem đàn ra gảy. Nhưng bản đàn chưa dứt, dây đàn bỗng đứt. Bá Nha lấy làm kinh ngạc, nghĩ thầm:
- Chỗ này núi cao, non thẳm, sông dài, lẽ đâu có người biết nghe đàn làm cho dây đàn vội đứt. Hẳn đây là quân trộm cướp chăng?

Bèn truyền quân lên bờ dọ thám. Bỗng có tiếng một chàng trẻ tuổi vọng xuống:
- Xin đại nhân chớ hoài nghi, tôi là một tiều phu đốn củi mộc mạc, thấy khúc đàn hay nên dừng chân nghe thử.
Bá Nha mỉm cười, bảo:
- Có lẽ đâu một tên tiều phu mà lại biết nghe đàn !
Chàng tiều phu đáp:
- Xin lỗi đại nhân ! Đại nhân nói như vậy có phải đã lầm. Thánh nhân xưa có nói : Hễ trong nhà có quân tử thì ngoài cửa có quân tử đến. Nếu đại nhân khi chỗ núi non rừng bụi không có người biết nghe đàn thì ở nơi sông vắng đêm khuya này chẳng lẽ có khách biết đàn.

Nghe Tử Kỳ ăn nói lưu loát lại có lý, nhưng Bá Nha lại hỏi:
- Ngươi bảo nghe được đàn, vậy lúc nãy ngươi có biết ta đã đàn bài gì hay không ?
- Thưa đại nhân đàn bài Đức Khổng Tử than tiếc thầy Nhan Hồi Bài ấy như vầy:

Khả tích Nhan Hồi mạng tảo vương, 
Giao nhân tư tưởng mấn như sương. 
Chỉ nhơn lậu hạng đơn biều lạc, 
Lưu đắc hiền danh vạn cổ dương.

Bá Nha cho là hay, mời khách xuống thuyền đàm đạo. Nhưng nhìn thấy khách là một chàng trai trẻ tuổi, áo vải thô sơ thì có vẻ xem thường. Bá Nha không nói gì, ôm đàn sửa dây gảy một bản hướng về ý cao siêu. Bản đàn vừa dứt, chàng tiều phu cười nói:
- Hay ! Hay ! Ý đại nhân vọi vọi ở non cao (Nga nga hề chỉ tại sơn).

Bá Nha lại gảy một bản đàn khác hướng về tình cảm mênh mang, khoáng đãng. Chàng tiều phu cười nói:
- Hay! Hay! Ý đại nhân cuồn cuộn nơi nước chảy (Dương dương hề chí tại lưu thủy). 

Bá Nha lấy làm khâm phục, đứng dậy xốc áo xin lỗi và hỏi danh tánh. Chàng tiều phu xưng là họ Chung tên Tử Kỳ.
Cả hai trò chuyện, lấy làm tâm đắc. Bá Nha lại mời Tử Kỳ cùng theo mình về triều để hưởng cuộc sống giàu sang. Tử Kỳ thở dài, bảo : Vì còn cha mẹ già, phận làm con phải ở bên quạt nồng ấp lạnh, thần tỉnh mộ quang phụng dưỡng.

Vì việc quan cần phải làm, Bá Nha đành sớm về nước Tần. Lại ước hẹn với Tử Kỳ rằng sang năm ngày này, tháng này, Bá Nha sẽ đem thuyền đến đón cả gia quyến của Tử Kỳ về triều, vậy chàng hãy chờ đợi tại đây. Dứt lời cả hai người từ giã nhau .

Rồi đến mùa thu năm sau, Bá Nha đem thuyền đến đón tại vàm sông Hán Dương cạnh núi Mã An. Bá Nha chờ đợi mãi nhưng không thấy Tử Kỳ đến. Buồn bã, Bá Nha lại ôm đàn gảy. Đàn gãy mà không có bạn tri kỷ để hưởng thức nên trách sao tiếng đán sao lại ai oán vô cùng. Lòng Bá Nha bất chợt lo lắng một điềm bất thường không may xảy đến.

Đến hừng sáng, Bá Nha lại lên bờ, lần bước thăm hỏi nhà Tử Kỳ. Đến nơi mới hay Tử Kỳ vừa mất trong một cơn bạo bịnh. Chung Lão (Thân phụ của Tử Kỳ) mới cho biết rằng: Trước khi mất, Tử Kỳ có trối trăn phải chôn chàng bên mé sông Hán Dương, cạnh núi Mã An để chàng giữ lời hẹn với Bá Nha năm xưa là đến đó đón người .

Bá Nha tìm đến mộ Tử Kỳ, bày đồ tế lễ, rồi lấy đàn gảy một bài ai điếu và khóc than thảm thiết. Đàn xong Bá Nha bèn đập đàn vào đá tan nát, thề trọn đời không đàn nữa vì đã hết bạn tri âm.

-------------------------------

Trong tác phẩm "Lục Vân Tiên" của cụ Đồ Chiểu có câu:
Than rằng lưu thủy cao san, 
Ngày nào nghe đặng tiếng đàn tri âm.

Trong thiên hạ, bằng hữu có thể nhiều nhưng để kiếm được một bằng hữu (bạn bè) hiểu mình chưa chắc đã có một, cho nên tình bằng hữu cũng được quý như tình cảm nam nữ.

Câu chuyện về Bá Nha – Tử Kỳ để lại cho hậu thế cảm nhận sự cao quý trong tình bạn, nhất là người bạn tri kỷ, hiểu được lòng mình mới thật sự đáng trân trọng và gìn giữ !