HẬN ĐỒ BÀN

Moi nghe lai ban Han Do Ban - cam thay tiec thuong mot dan toc bi xoa di trong lich su- moi lan di Mui Ne di ngang qua Thap Cham nhin thap dung cho vo tren ngon doi reu phong phu kin  ma long thay bui ngui thuong cho mot dan toc nho be bi xoa di- ng. ta don rang : vi loi nguyen cua nguoi Cham ma dan VN luon luon bi kho nan khong bao gio huong thai binh- khong biet co dung khong ? than men- xc   Trang Thơ Nhạc Chúa Nhật 17 April Nhạc: Hận Đồ Bàn Nhạc sĩ: Xuân Tiên Giọng hát : Thế Sơn "Ngó lên hòn Tháp Cánh Tiên Bên kia Thủ Thiện, bên này Dương Long Nước sông trong dò lòng dâu bể Tiếng anh hùng tạc để nghìn thu Xa xa con én liệng mù (Ca dao Bình Định) ........................................ VIẾNG ĐỒ BÀN VÂN ĐÌNH Phật Thệ là đây Đồ bàn hay Trà bàn cũng là đây. Vijaya đất Chiêm Thành. Hoa gấm nhiều phen, phế hưng mấy độ. Hơn ngàn năm lịch sử, tự thân nó chứa đựng một quá khá dày.   Chùa Thập Tháp nằm trong thành Đồ Bàn về phía Bắc   Đồ Bàn được hình thành đâu khoảng thế kỷ thứ 10 sau Tây lịch kỷ nguyên dưới triều  Indravarman II. Người Chiêm dùng làm kinh đô từ năm 988. Đời Lý, năm 1044, vua Lý Thái Tông thân chinh, giết vua là Sạ Đẩu rồi tiến quân vào thành bắt Vương Phi Mỵ Ê cùng các cung nữ biết múa hát điệu Tây Thiên đem về Bắc.  Đến phủ Lỵ Nhân(tỉnh Năm Định) vương phi trầm mình. Đời sau có thơ cảm thán:   Thuyền rồng không dựa, dựa thuyền chài Gắn bó vì chưng trót một hai Tiết nghĩa mảnh chiên trời ấm lạnh Cương thường giọt lệ nước đầy vơi Chứng minh đã có mười phương Phật Sống thác cùng nhau một giống Hời Sử sách ngàn năm ghi chép đó Thương ai mà lại thẹn cho ai (Hoàng Cao Khải)   Năm 1069, Vua Lý Thánh Tông thân chinh, bắt được vua Chiêm là Chế Củ, Chế Củ dâng đất 3 châu Địa Lý, Ma Linh, Bố Chính để chuộc mạng. Qua đời Trần, năm 1301 Thượng Hoàng Nhân Tôn sang chơi Chiêm Thành, ước gả Huyền Trân Công Chúa cho vua Chiêm là Chế Mân. 6 năm sau (1306) vua Anh Tông mới đưa nàng về Chiêm sau khi nhận 2 châu Ô, Lý làm sính lễ.  Nàng công chúa nước Việt về làm dâu Chiêm Thành:   Chiều Chiều mây kéo Ải Vân Chim kêu ghềnh đá gẫm thân em buồn   Tuy nhiên mối duyên Chiêm Việt không kéo dài được lâu.  Chưa đầy năm Chế Mân chết và tướng Trần Khắc Chung được phái cử vào lấy cớ điếu tang rồi tìm cách đưa nàng về Việt. Tiếp sau nữa, giữa Chiêm Việt thường xảy chiến tranh, đánh phá lẫn nhau.  Nước Việt đem quân vào tận Trà Bàn, vua Trần Duệ Tông mạng vong, đến vua Chiêm Chế Bồng Nga cũng kéo quân ra tận Thăng Long đánh Việt, rốt cuộc bỏ mạng. Đời Lê, năm 1470, vua Lê Thánh Tông cất quân đánh Trà Bàn, bắt vua là Trà Toàn và sát nhập Chiêm Quốc và Việt.  Phủ Hoài Nhơn có tên từ đây. Khi Nguyễn Hoàng tổng trấn Thuận Quảng đổi phủ Hoài Nhơn thành phủ Quy Nhơn (1602). Thái Tông Nguyễn Phước Tần đổi làm Quy Ninh phủ(16?).  Thế Tông Nguyễn Phước Khoát phục lại tên cũ là Quy Nhơn(1742). Đời Duệ Tông Phước Thuần, năm 1773 Nguyễn Tây Sơn chiếm cứ, củng cố thêm...Nơi đây anh em Tây Sơn vì xảy ra chuyện bất hòa đến nỗi Nguyễn Huệ kéo quân vây hãm: Nguyễn Nhạc đã phải than thở: "Sao nỡ nồi da nấu thịt". Hoàng đế Thành dưới triều Thái Đức Nguyễn Nhạc.  Thời kỳ lưỡng Nguyễn tranh hùng, năm Kỷ Mùi(1799) Chúa Nguyễn Phúc Ánh tức sau này là vua Gia Long đánh lấy thành đổi tên làm Bình Định thành sau hậu quân Võ Tánh và lễ bộ Ngô Tùng Châu trấn giữ. Tháp Cánh Tiên nằm ngay trung tâm Đồ Bàn   Năm sau (1800) Tây Sơn do tướng Trần Quang Diệu và Vũ Văn Dũng đem quân vây thành.  Trong hơn một năm vậy chặt, trong thành hết cả lương thực, hai ông Võ Tánh và Ngô Tùng Châu đều tuẫn tiết: ông Châu dùng thuốc độc, còn ông Tánh tự thiêu.  Ấy là vào tháng 5 năm Tân Dậu 1801. Cái chết bi tráng của hai ông bậc quốc sĩ văn chương có tác phẩm truyền đời:   Ngó lên hòn tháp Cánh Tiên Cảm thương quan hậu thủ thiền ba năm Ba năm quan hậu thủ thiền Thành cô lửa dậy tôi hiền gởi thân. (Ca Dao) ... Há rằng ngại một phen thỉ thạch, giải trùng vì mà tìm tới quân vương Bởi rằng thương muôn mạng tì hưu, thà nhất tử để cho toàn tướng sĩ. Sửa mũ áo lạy về bắc khuyết, ngọn quang minh un mát tấm trung can Chỉ non Tây thề với cô thành, chén tân khổ nhắp ngon mùi chánh khí Tiếng hiệu lệnh mơ màng trước gió, ân tín xưa người bộ khúc thương tâm, Bóng tinh trung thấp thoáng dưới đèn, phong nghi cũ kẻ liêu bằng sái lệ... (Đặng Đức Siêu)   Kịp khi nghe tin Phú Xuân thất thủ, vua Cảnh Thịnh chạy ra Bắc tháng 7 năm Nhâm Tuất 1802, tướng Trần Quang Diệu bỏ thành Quy Nhơn, lên đường thượng đạo ra Bắc.  Bình Định thành lại về tay chúa Nguyễn. Từ ấy đến giờ, suýt soát đã 200 năm. Ôi! Cùng một nơi mà từng là kinh đô hai nước, cuốn theo với nó bao nhiêu cuộc biến đổi đau tang thương. Ta từ thuở trẻ đến giờ đến nơi đây kể đã ba lần, mỗi lần cách nhau tính ra trên dưới vài mươi năm.  Và lần nào cũng nhận ra cảnh vật tiêu sơ thêm nhiều ít, khiến lòng xúc cảm bồi hồi bèn trộm mượn đôi vần lưu niệm   Trà Bàn Hoàng đế cô đô thành Cựu tích duy tổn sổ đoạn khuynh Lầm thương cao khâu chiêm nhất vọng Bồi hồi suy thán đối thương thanh.   Viếng Trà Bàn   Đô kỳ hai nước dấu còn đây Dâu bể bao lần cuộc đổi thay Tiên Tháp đồi cao ngơ ngẩn bóng Song Trung miếu quạnh thẫn thờ cây Mưa sa há quản lòng voi đấy Nắng dãi nài chi dạ nghễ này Thành quách ngàn năm trời man mác Bùi ngùi dạ khách bước khôn nguôi.   VÂN ĐÌNH (Lê Văn Đích) (Trích Đặc San Lại Giang) .........................................